Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Ζοζέ Σαραμάγκου. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Ζοζέ Σαραμάγκου. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Κυριακή 22 Απριλίου 2012

«Περί τυφλότητος» του Ζοζέ Σαραμάγκου - Εκδ. Καστανιώτης

Κυριακή, Απριλίου 22, 2012

του Ζοζέ Σαραμάγκου

"Περί τυφλότητος"  ή "Η Σπιναλόγκα των τυφλών"

Η πρώτη σκηνή του βιβλίου είναι η εξής: σε μια πόλη (μάλλον) της Πορτογαλίας, σ ένα φανάρι του δρόμου ένας οδηγός ξαφνικά χάνει το φως των ματιών του, γίνεται τυφλός. Προκαλείται κυκλοφοριακό πρόβλημα. Όσοι περιμένουν από πίσω βεβαίως και ανυπομονούν και μετά το πρώτο ξάφνιασμα ο παθών οδηγείται στο σπίτι του από κάποιον άγνωστο, που τελικά δεν χάνει την ευκαιρία να του κλέψει το αυτοκίνητο!… Σιγά - σιγά τυφλώνεται ο ένας μετά τον άλλον, κι έτσι βρισκόμαστε στην αρχή μιας επιδημίας τύφλωσης, που εξαπλώνεται ραγδαία σε ολόκληρη τη χώρα. Η κυβέρνηση ανακοινώνει μέτρα εγκλεισμού - εκτοπισμού των τυφλών σε ένα παλαιό εγκαταλελειμμένο ψυχιατρείο. Έτσι δημιουργείται μια Σπιναλόγκα των τυφλών, στην οποία κυριολεκτικά στοιβιάζονται μέρα με την ημέρα όλοι οι άνθρωποι που τυφλώνονται, μεταξύ των οποίων από τους πρώτους είναι και ο οφθαλμίατρος που επισκέφτηκε ο πρώτος τυφλός και τυφλώθηκε και ο ίδιος, τον οποίον όμως συνοδεύει προσποιούμενη την τυφλή η γυναίκα του, η οποία και θα παραμείνει μέχρι το τέλος η μόνη που βλέπει!.

Η πλοκή της αφήγησης του βιβλίου ανεβαίνει κατακόρυφα από τη στιγμή που οι τυφλοί βρίσκονται έγκλειστοι στο ψυχιατρείο - φρούριο: - το κτίριο φρουρείται από ένοπλους στρατιώτες, οι οποίοι έχουν εντολή να πυροβολούν στο ψαχνό με την παραμικρή αιτία, - οι έγκλειστοι πρέπει με κάποιο τρόπο να αυτοοργανωθούν: που θα κοιμούνται, πως θα παίρνουν και θα μοιράζουν τις προμήθειες σε φαγώσιμα που τους πετάει μια φορά την ημέρα στο προαύλιο ο στρατός, πως θα αφοδεύουν… Η κατάσταση γίνεται όλο και πιο απελπιστική.Όλο και περισσότεροι τυφλοί μεταφέρονται με λεωφορεία. Η επιδημία είναι μεταδοτική: οι οδηγοί των λεωφορείων τυφλώνονται και αυτοί. Οι στρατιώτες που τους φρουρούν επίσης. Στο εσωτερικό του κτιρίου δημιουργείται ένα πανδαιμόνιο. Συγκρινόμενη η κατάσταση αυτή των έγκλειστων τυφλών με την δική μας Σπιαναλόγκα των λεπρών, πρέπει να πούμε πως η κατάσταση εκεί είναι τρισχειρότερη: χωρίς την αίσθηση της όρασης, δεν μπορούν να μετακινηθούν, η αφόδευση γίνεται ένα τρομερό πρόβλημα, το μοίρασμα του φαγητού επίσης, σιγά - σιγά τα ζωώδη ένστικτα της αυτοσυντήρησης και της επιβίωσης επικρατούν της ηθικής, της αλληλεγγύης εν γένει της ανθρώπινης συμπεριφοράς που μας ξεχωρίζει από τα ζώα. Την κατάσταση αυτή έρχεται να απαλύνει κάπως η γυναίκα του ιατρού που όπως είπαμε είναι η μόνη έγκλειστη που βλέπει. Εντωμεταξύ υπάρχουν νεκροί από πυροβολισμούς των στρατιωτών που πρέπει οι ίδιοι οι τυφλοί να θάψουν στο προαύλιο. Αργότερα νέα φουρνιά εγκληματιών τυφλών παίρνει με τη βία την κατάσταση στα χέρια της: τα τρόφιμα μοιράζονται έναντι τιμήματος, χρημάτων ή τιμαλφών στην αρχή, κατόπιν έναντι σεξουαλικής αναγκαστικής “υπηρεσίας” των τυφλών γυναικών κάθε θαλάμου.Μιλάμε για έναν πραγματικό εφιάλτη.

Όλα αυτά περιγράφονται μεν αναλυτικά, αλλά χωρίς υπερβολές - θα έλεγα με λιτό τρόπο (για τόσο ακραίες καταστάσεις) - χωρίς σχολιασμό ή ηθική αποτύπωση και αφήνεται ο αναγνώστης μόνος του να φανταστεί την κατάσταση, να την βιώσει αυτούσια χωρίς φτιασίδια. Είναι συνάμα ένα ψυχολογικό θρίλερ συνυφασμένο με φιλοσοφική αναζήτηση για την ανθρώπινη συμπεριφορά σε ακραίες καταστάσεις. Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι διφορούμενο: κυριαρχεί περισσότερο η απαισιοδοξία για την δήθεν ανωτερότητα του ανθρώπινου είδους, από τη άλλη αχνοφαίνεται και μια αχτίδα ελπίδας ότι ακόμα και σε τέτοιες ακραίες καταστάσεις αν συνασπισθούν μερικά άτομα με βάση ένα κοινό στόχο, μπορούν να επιβιώσουν χωρίς ακρότητες, οδηγούμενοι από δυνατές προσωπικότητες (αυτό φαίνεται στην ομάδα του γιατρού και της γυναίκας του που βλέπει).

Αλήθεια θα μπορούσε κανείς να φανταστεί την κοινωνία των ανθρώπων χωρίς την αίσθηση της όρασης; Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους θα ήταν μηδαμινή: δεν θα υπήρχε πολιτισμός, τεχνολογία, οργάνωση σε έθνη - κράτη, μέσα μεταφοράς, επιστήμες, νοσοκομεία… Σίγουρα ο Σαραμάγκου θέλει διαμέσου αυτής της αλληγορίας να μας ταρακουνήσει και να μας βάλει να σκεφτούμε, να φιλοσοφήσουμε λίγο παραπάνω για το παρών και το μέλλον του είδους μας. Παρόλα ταύτα ενώ λέμε ότι έχουμε 5 αισθήσεις οι οποίες όλες είναι πολύ σημαντικές, εντούτοις τελειώνοντας αυτό το βιβλίο διαπιστώνουμε πως η όραση είναι συγκρινόμενη με τις άλλες, τεράστιας σημασίας.

Το «Περί τυφλότητας» είναι πραγματικά ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα για την ανθρώπινη φύση, αλλά και τη λανθασμένη σημασία που αποδίδουν συνήθως οι άνθρωποι στα πράγματα και τις καταστάσεις. Η μετάφραση της Αθηνάς Ψυλλιά, είναι πολύ καλή. Προτείνεται ανεπιφύλακτα.

#Απόστολος Μωραϊτόπουλος#

Πέμπτη 12 Απριλίου 2012

O «Κάιν» του Ζοζέ Σαραμάγκου

Πέμπτη, Απριλίου 12, 2012
«Επινοώντας τον Θεό σκλαβωθήκαμε σ' αυτόν»
Το να διαβάζεις βιβλία του νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου, ακόμα και για εθισμένους βιβλιοαναγνώστες, δεν είναι κάτι που μπορείς να το κάνεις στα πεταχτά, αναπαυόμενος στην ξαπλώστρα της παραλίας όπου κάνεις την καλοκαιρινή σου άδεια.Ο τρόπος γραφής είναι ιδιαίτερος, οι προτάσεις είναι σιδηρόδρομοι, οι διάλογοι των ηρώων είναι ενσωματωμένες με την αφήγηση στην ίδια πρόταση, σχεδόν δεν υπάρχουν παράγραφοι και γενικά ο τρόπος γραφής είναι πολύ πυκνός και μερικές φορές στρυφνός (Παρακάτω θα δώσω ένα παράδειγμα αυτής της γραφής από τον "Κάιν", που είναι χαρακτηριστικός).

Αρχές του χρόνου δανείστηκα το "περί τυφλότητας" του Ζοζέ Σαραμάγκου, και αφού διάβασα περί τις 30 σελίδες - ίσως λόγο της παραπάνω ιδιομορφίας της γραφής του συγγραφέα, το άφησα για αργότερα.Ώσπου ήρθε στα χέρια μου ο "Κάιν".Ένα μικρό σχετικά βιβλίο, που ήταν και το τελευταίο του βιβλίο, το έγραψε το 2009, ένα χρόνο πριν πεθάνει.
Το βιβλίο αυτό διαβάζεται πραγματικά απνευστί: ο λόγος του είναι χειμαρρώδης και συνάμα ειρωνικός και παιγνιώδης, αναφέρεται σε διάφορα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης της Βίβλου με κεντρικό ήρωα τον Κάιν, που αφού σκοτώνει τον αδελφό του Άβελ, έρχεται σε επικοινωνία με τον θεό για αυτό -με πρωτοβουλία του δευτέρου-, έτσι σιγά - σιγά αναπτύσσονται απολαυστικοί διάλογοι μεταξύ τους, όπου ο Κάιν κάνει αυστηρή κριτική στον θεό και στις πράξεις του, με αποτέλεσμα ο Κάιν να γίνει ο πρώτος αντάρτης που τα βάζει με τις πράξεις του θεού όπως αναφέρονται στο βιβλίο αυτό της Βίβλου. Με άλλα λόγια ο συγγραφέας με περισσό κέφι και οίστρο, ανακατώνοντας τα διάφορα περίεργα έως απίθανα γεγονότα που περιγράφονται στη Βίβλο, θέλει να πει ότι στην περίπτωση του πρώτου φονιά, ο δολοφόνος ουσιαστικά δεν ήταν ο Κάιν αλλά αυτός ο ίδιος ο θεός.Εδώ αξίζει να παραθέσουμε την παρακάτω πρόταση που είναι χαρακτηριστική και για τον τρόπο γραφής του συγγραφέα, αλλά και για το ίδιο το βιβλίο:

"Θέλησα να σε δοκιμάσω, Και ποιος είσαι εσύ για να δοκιμάζεις αυτό που δημιούργησες, Είμαι ο υπέρτατος άρχων όλων των πραγμάτων, Και όλων των όντων, θα πεις, όχι όμως δικός μου και της ελευθερίας μου, Ελευθερία για να σκοτώνεις, Όπως εσύ ήσουν ελεύθερος να επιτρέψεις να σκοτώσω τον άβελ ενώ ήταν στο χέρι σου να το αποτρέψεις, αρκεί για μια στιγμή να είχες εγκαταλείψει το ματαιόδοξο αλάθητο που μοιράζεσαι με όλους τους άλλους θεούς, αρκεί για μια στιγμή να ήσουν πραγματικά ευσπλαχνικός, να δεχόσουν την προσφορά μου με ταπεινότητα, απλώς και μόνο γιατί δεν έπρεπε να τολμήσεις να την αρνηθείς, οι θεοί, κι εσύ όπως όλοι οι άλλοι, έχετε υποχρεώσεις απέναντι σ’ εκείνους που λέτε πως δημιουργήσατε, Ο λόγος αυτός είναι αντάρτικος, Πιθανόν να είναι, σε διαβεβαιώ όμως πως, αν ήμουν θεός, κάθε μέρα θα έλεγα Ευλογημένοι ας είναι όσοι διάλεξαν την ανταρσία γιατί σε αυτούς ανήκει η βασιλεία της γης, Ιεροσυλία, Μπορεί, πάντως μεγαλύτερη από τη δική σου δεν είναι, που επέτρεψες να πεθάνει ο άβελ, Εσύ τον σκότωσες, Ναι, είναι αλήθεια, εγώ ήμουν το εκτελεστικό όργανο, αλλά η καταδίκη υπαγορεύτηκε από σένα, Το αίμα που βρίσκεται εδώ δεν το έχυσα εγώ, ο κάιν μπορούσε να επιλέξει ανάμεσα στο κακό και στο καλό, αφού επέλεξε το κακό θα το πληρώσει, Όσο κλέφτης είναι αυτός που μπαίνει στο αμπέλι άλλο τόσο είναι κι αυτός που φυλάει τσίλιες, είπε ο κάιν, Και το αίμα αυτό απαιτεί εκδίκηση, επέμεινε ο θεός, Αφού είναι έτσι, θα εκδικηθείς ταυτόχρονα έναν πραγματικό θάνατο κι έναν που δεν έχει ακόμα γίνει, Εξηγήσου, Δεν θα σ’ αρέσει αυτό που θ’ ακούσεις, Μη σε νοιάζει εσένα, μίλα, Είναι απλό, σκότωσα τον άβελ, γιατί δεν μπορούσα να σκοτώσω εσένα, στην πρόθεση είσαι νεκρός."

Εδώ βλέπουμε χαρακτηριστικά τον τρόπο γραφής του Σαραμάγκου: μεγάλες προτάσεις, όπου οι διάλογοι των ηρώων είναι ενσωματωμένοι (στο παραπάνω κείμενο βέβαια δεν έχουμε παρά μόνο διαλόγους μεταξύ του θεού και του Κάιν) και ξεχωρίζονται από την αφήγηση με το ότι αρχίζουν με κεφαλαίο γράμμα (εδώ θα ήθελα να ξέρω αν το κεφαλαίο γράμμα είναι εφεύρημα της καλής μεταφράστριας Αθηνάς Ψυλλιά, ή είναι έτσι και στο αυθεντικό πορτογαλικό κείμενο του συγγραφέα).Επίσης ο παραπάνω διάλογος (πρόταση) αποτελεί και την περίληψη της θεματικής ολόκληρου του βιβλίου.

Μετά από την πράξη του αυτή ο Κάιν καταδικάζεται από τον θεό να άγεται και να φέρεται στο χρόνο και στο ιστορικό γίγνεσθαι της Βίβλου - μια γνωστή τακτική του Σαραμάγκου να χρησιμοποιεί αναχρονισμούς - και έτσι τη μια να βρίσκεται στη θυσία του Αβραάμ, μετά στα Σόδομα και τα Γόμορρα και την άλλη βρίσκεται μέσα στην Κιβωτό του Νώε κ.ο.κ. Έτσι ο αναγνώστης μένει καθηλωμένος από την πλοκή, την εναλλαγή γνωστών γεγονότων, ιδωμένων όμως από μια εντελώς άλλη ματιά, από τα μάτια και την κριτική του πρώτου αντάρτη της ιστορίας του ανθρώπου στις πράξεις του θεού. Φαίνεται πως το βιβλίο αυτό διασκεδάζει πολύ τον συγγραφέα, για αυτό και η αφήγηση δεν στηρίζεται σε κάποια πρότυπα, πηγαίνει μια μπροστά και μια πίσω, μιας και ο κύριος σκοπός του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει έναν εγωπαθή, παρανοϊκό, άδικο και τυραννικό θεό, χειρότερο από αυτόν τον ίδιο τον Κάιν και τις πράξεις του.

Ο ίδιος ο συγγραφέας λέει ότι άρχισε να σκέπτεται να γράψει ένα βιβλίο για τον Κάιν πριν από πολλά χρόνια, αλλά μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο άρχισε να το γράφει και το ολοκλήρωσε σε τέσσερις μήνες.Ο ίδιος λέει για το βιβλίο:
«Ημουν σε μια κατάσταση έκστασης. Ποτέ άλλοτε δεν μου είχε συμβεί, τουλάχιστον με τέτοια ένταση, με τόση δύναμη». Και ότι
«Κάποιοι θα με σταυρώσουν όπως συνέβη και με το "Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον", αλλά τώρα το θέαμα θα είναι λιγότερο ενδιαφέρον. Ο Θεός των χριστιανών δεν είναι ο Ιεχωβά. Οι περισσότεροι καθολικοί δεν έχουν διαβάσει την Παλαιά Διαθήκη. Πώς είναι δυνατόν να διαβάσεις ένα τόσο μεγάλο βιβλίο; Ούτε εγώ το έχω διαβάσει όλο. Αν οι Εβραίοι αντιδράσουν, δεν θα με εκπλήξει. Είμαι συνηθισμένος, με έχουν χαρακτηρίσει αντισημίτη. Αλλά δυσκολεύομαι να κατανοήσω πως ο εβραϊκός λαός έχει ως ιερό του βιβλίο την Παλαιά Διαθήκη. Εμπεριέχει μια σειρά παραλογισμών που θα ήταν αδύνατον να τους επινοήσει ένας μόνο άνθρωπος. Χρειάστηκαν γενιές και γενιές για να δημιουργήσουν αυτό το προϊόν».

Μετά από τον "Καιν", όπως καταλαβαίνει κανείς, ξαναέπιασα (και τελείωσα) το "Περί τυφλότητας", στο οποίο θα αναφερθώ διεξοδικότερα σε ξεχωριστό άρθρο, γιατί πρόκειται για εξαιρετικό βιβλίο (που αξίζει επίσης να διαβάσει κανείς, πριν ή μετά τον "Καιν", δεν έχει σημασία).

Τέλος λίγα λόγια για τον συγγραφέα:
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου γεννήθηκε το 1922 στην Πορτογαλία. Το πραγματικό του επίθετο ήταν de Piedade. Το σαραμάγκο (Saramago) είναι ένα φυτό που είναι γνωστό σ’ εμάς σαν άγριο ραδίκι και ήταν το παρατσούκλι του πατέρα του που προστέθηκε από λάθος στο δικό του στη ληξιαρχική πράξη γέννησής του. Μετά τη μετακόμιση της οικογένειας στην πρωτεύουσα και το θάνατο του αδελφού του, οι γονείς του τον έστειλαν σε τεχνικό σχολείο γιατί δεν άντεχαν οικονομικά να τον έχουν στο άλλο σχολείο - των γραμμάτων. Εργάστηκε ως μηχανικός αυτοκινήτων για δυο χρόνια, ως μεταφραστής και αργότερα ως δημοσιογράφος. Εγκατέλειψε τη θέση του βοηθού αρχισυντάκτη με τα πολιτικά γεγονότα του 1975. Εργάστηκε για λίγο ακόμα ως μεταφραστής και τελικά κατάφερε να ζει από τη συγγραφή. Παντρεύτηκε το 1944 την Ilda Reis. Απέκτησαν ένα παιδί το 1947. Από το 1988 ο Σαραμάγκου είναι παντρεμένος με την Ισπανίδα δημοσιογράφο Pilar del Rio, που είναι και η επίσημη μεταφράστρια του έργου του στα ισπανικά.  Έγινε παγκόσμια γνωστός μετά τα πενήντα του. Είναι μέλος του κομουνιστικού κόμματος από το 1969, αθεϊστής και αυτοχαρακτηρίζεται απαισιόδοξος. Προκάλεσε αντιδράσεις με βιβλία του -από την εκκλησία-, αλλά και με τις δηλώσεις του ενάντια στη δράση των Ισραηλινών στην Παλαιστίνη και το Λίβανο. [πηγή ]

#Απόστολος Μωραϊτόπουλος#
---------------------------------
(Το πρωτοδημοσίευσα στις 2/9/11 στη Λέσχη Ανάγνωσης Εξωραϊστικής Βόλου)

Copyright © 2014-15 Απόψεις επώνυμα™ is a registered trademark.

Designed by Templateism. Hosted on Blogger Platform.